Αναγέννηση

Αναγέννηση

Ο όρος «Αναγέννηση» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά αναδρομικά από τον Ιταλό καλλιτέχνη και κριτικό Τζόρτζιο Βαζάρι (1511-1574) στο σύγγραμά του με τίτλο «Vite de' più eccellenti architetti, pittori, et scultori Italiani» («Βίοι των εξοχότερων Ιταλών αρχιτεκτόνων, ζωγράφων και γλυπτών»), το οποίο εκδόθηκε το 1550.

 Σε αυτό ο Βαζάρι προσπάθησε να προσδιορίσει εκείνο που ο ίδιος θεωρεί ρήξη με τις βαρβαρότητες της γοτθικής τέχνης: οι τέχνες είχαν παρακμάσει μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και μόνο οι καλλιτέχνες της Τοσκάνης Τσιμαμπούε (περ. 1240–1302) και Τζιόττο (1267-1337) αποπειράθηκαν να αντιστρέψουν τη διαδικασία αυτή. Σύμφωνα με το Βαζάρι, η αρχαία τέχνη κατείχε κεντρική θέση στην αναγέννηση των τεχνών στην Ιταλία.

Ωστόσο, έπρεπε να έρθει ο 19ος αιώνας για να γίνει δημοφιλής ο γαλλικός όρος «Renaissance» (ρενεσάνς, «Αναγέννηση») κατά την περιγραφή του πολιτιστικού κινήματος που ξκίνησε στα τέλη του 13ου αιώνα. Η Αναγέννηση ορίστηκε για πρώτη φορά από το Γάλλο ιστορικό Ζυλ Μισελέ (1798–1874), στο έργο του «Histoire de France» (Ιστουάρ ντε Φρανς, «Ιστορία της Γαλλίας», 1855). Για το Μισελέ, η Αναγέννηση υπήρξε περισσότερο βήμα στην εξέλιξη της επιστήμης κι όχι τόσο σε εκείνη της τέχνης και του πολιτισμού. Την οριοθέτησε από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Επιπλέον, τόνισε τη διαφορά ανάμεσα σε αυτά που αποκαλούσε «παράξενα και τερατώδη» χαρακτηριστικά του Μεσαίωνα και στις δημοκρατικές αξίες που εκείνος, δηλωμένος Ρεπουμπλικάνος, επέλεξε να δει στην περίοδο αυτή. Όντας Γάλλος εθνικιστής, ο Μισελέ υποστήριξε ότι η Αναγέννηση υπήρξε γαλλικό ρεύμα.

Ο Ελβετός ιστορικός Γιακόμπ Μπούκχαρντ (1818 – 1897) στο έργο του «Die Cultur der Renaissance in Italien» («Ο Πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία») (1860), αντιθέτως, οριοθέτησε την Αναγέννηση ως την περίοδο ανάμεσα στον Τζιόττο και τον Μικελάντζελο στη Ιταλία, δηλαδή, από το 14ο έως τα μέσα του 16ου αιώνα. Είδε στην Αναγέννηση την ανάδυση του σύγχρονου πνεύματος της ατομικότητας, που είχε καταπνιγεί στο Μεσαίωνα. Το βιβλίο του διαβάστηκε ευρέως και άσκησε μεγάλη επιρροή στην ανάπτυξη της σύγχρονης ερμηνείας της Ιταλικής Αναγέννησης.

Πιο πρόσφατα, οι ιστορικοί τείνουν πολύ λιγότερο να προσδιορίζουν την Αναγέννηση ως ιστορική εποχή, η ακόμη κι ως πολιτιστικό κίνημα με κάποια συνοχή. Ο Ράντολφ Σταρν, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ, υποστηρίζει:

«Αντί για μία περίοδο με ακριβώς καθορισμένη αρχή και τέλος και συνεχές περιεχόμενο στο μεταξύ, η Αναγέννηση μπορεί να (και μερικές φορές έχει πράγματι) θεωρηθεί ως ένα κίνημα πρακτικών και ιδεών στο οποίο ανταποκρίθηκαν ποικιλοτρόπως συγκεκριμένες ομάδες και αναγνωρίσιμα πρόσωπα σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους. Θα ήταν με αυτή την έννοια ένα δίκτυο από ποικίλες, συχνά συγκλίνουσες, μερικές φορές αντικρουόμενες κουλτούρες, όχι μια ενιαία και χρονικά οριοθετημένη».